پایگاه تحلیلی الوقت - از میان تمام نقاط بحرانی در سراسر جهان، منطقه کشمیر در هیمالیا یکی از بیشترین میزان جنگ‌ها در تاریخ معاصر را شاهد بوده است. اگرچه در طول شش دهه گذشته، تنش‌ها بین هند و پاکستان، بارها بالا گرفته، اما این تنش‌ها کمی بعد رو به سردی رفته است. از چند هفته گذشته نیز روابط دو همسایه هند و پاکستان در وضعیت بحرانی و متلاطمی قرار گرفته و زمزمه‌های جنگ شنیده می‌شود. روابط دوجانبه بین دو کشور پس از آن به شدت تیره شد که افراد مسلح ماه گذشته ۲۶ غیرنظامی هندو را در کشمیر تحت کنترل هند کشتند. مقامات هندی اعلام کردند که پس از جمع‌آوری شواهدی که «به دخالت آشکار عوامل مستقر در پاکستان اشاره دارد»، به پاکستان حمله کردند، اما این ادعا را اسلام‌آباد رد کرده است. آن حمله منجر به کاهش روابط دیپلماتیک، بسته شدن مرزها، لغو ویزا و تعلیق معاهده کلیدی آب مشترک دو کشور شد و دو روز بعد تبادل آتش آغاز شد. پاکستان نیز هفته گذشته هشدار داده بود که حمله هند قریب‌الوقوع است.
حمله موشکی هند
شب گذشته هند مجموعه‌ای از حملات دقیق را علیه آنچه که «زیرساخت‌های تروریستی» در پاکستان و کشمیر تحت کنترل پاکستان نامید، انجام داد. هند نام این عملیات را «عملیات سیندور» گذاشت. این نام مملو از نمادگرایی مرتبط با هند است. سیندور نام پودری هندی است که زنان متاهل هندو به صورت خود می‌زنند و طبق سنت، وقتی بیوه می‌شوند، دیگر از آن استفاده نمی‌کنند. به نظر می‌رسد اسم عملیات اخیر هند علیه پاکستان اسم رمز انتقام‌جویی، به یاد زنان بیوه است که در حمله ماه گذشته در عملیات تروریستی کشمیر بیوه شدند. در واقع حمله شب گذشته هند به مناطقی از پاکستان پس از حمله اخیر در کشمیر تحت کنترل هند انجام شد. حمله‌ای که هند آن را به پاکستان نسبت داد و عملیات شب گذشته را در پاسخ به حمله تروریستی در کشمیر انجام شد. هند اصرار دارد که حملاتی که در واکنش به عملیات تروریستی در کشمیر انجام داده، «سنجیده، متمرکز و غیرتشدیدکننده» بوده و اماکن مشخصی را هدف قرار داده و از تلفات غیرنظامیان جلوگیری کرده است. اما پاکستان روایت دیگری دارد. هرچه هست اکنون آتش تنش در شبه قاره هند افروخته شده است.
سناریوی بعدی چیست؟
ارتش پاکستان اعلام کرده است که حملات موشکی هند مساجد را هدف قرار داده و غیرنظامیان را کشته است. گفته شده در این حملات دست کم ۲۶ نفر از جمله یک کودک کشته شدند.
واکنش موشکی و شدید هند به پاکستان پس از عملیات تروریستی در کشمیر بسیاری را شگفت‌زده کرده است. حملات قبلی هند در مناطق مرزی و کشمیر تحت کنترل پاکستان متمرکز بود، اما این بار، حمله اخیر تا حدود ۱۰۰ کیلومتر در داخل پاکستان - و خارج از کشمیر گسترش یافته است. در واقع حملات موشکی هند فراتر از قلمرو مورد مناقشه در کشمیر و به استان پنجاب پاکستان رسیده است. این حمله موشکی به خارج از کشمیر از سوی هند با پیچیده‌تر شدن اوضاع همراه خواهد بود و دامنه بحران کشمیر را ممکن است بسیار گسترده‌تر کند. جنگ بین هند و پاکستان همواره یکی از کابوس‌‌های کارشناسان ژئوپلیتیک است و با توجه به شدت بالای این جنگ احتمالی، همواره همه طرف‌ها در خارج از هند و پاکستان نسبت به آن هشدار داده‌اند.
اوضاع هنوز در حال تغییر است و اکنون خیلی چیزها به این بستگی دارد که پاکستان چگونه واکنش نشان خواهد داد. اگر رفتار و عملکرد گذشته دو کشور طی چند سال گذشته را ملاک قرار دهیم، تشدید تنش فعلی احتمالاً محدود خواهد ماند و به جای جنگ تمام‌عیار دو کشور ترجیح می‌دهند که با حملات کوتاه و هدفمند به هم واکنش نشان دهند. در طول دهه گذشته، درگیری‌های بین هند و پاکستان معمولاً کوتاه مدت بوده و با دقت مدیریت شده تا اوضاع از کنترل خارج نشود. اما فعلاً، لحن هر دو طرف همچنان تند است و به نظر نمی‌رسد هیچ‌کدام بخواهند اولین طرفی باشند که از این تنش عقب‌نشینی می‌کنند. همزمان اسلام آباد قول داده است که پاسخ محکمی به هند خواهد داد. در بیانیه پاکستان در واکنش به حمله اخیر هند آمده است که حملات هند «یک اقدام جنگی» بوده و با «تلافی در زمان و مکانی که ما انتخاب کنیم» مواجه خواهد شد. خواجه آصف، وزیر دفاع پاکستان هم در مصاحبه با بلومبرگ هشدار داده است که «تا زمانی که ما مورد حمله قرار داریم... باید از خود دفاع کنیم.» همزمان اما وزیر دفاع پاکستان گفته است که کشورش مایل است «به این تنش پایان دهد» - اگر هند عقب‌نشینی کند.
استقبال هندی‌ها از حمله
حملات موشکی هند به مناطقی در عمق پاکستان با استقبال در داخل هند روبرو شده و به خوبی توانسته تصویری سرسخت از «نارندرا مودی»، به عنوان نخست وزیر به نسبت تندرو این کشور نشان دهد. اپوزیسیون دولت هند هم به همراه اعضای دولت مودی حملات موشکی به پاکستان را ستوده‌اند. حزب اصلی مخالفان دولت در هند اعلام کرده است که به ارتش «بسیار افتخار می‌کند.» وزارت دفاع هند با اشاره به تمایل احتمالی جامعه به واکنش شدیدتر به پاکستان اعلام کرد که «در انتخاب اهداف و روش اجرا، خویشتنداری زیادی از خود نشان داده و در صورت لزوم پاسخ شدیدتر نیز ممکن است شدنی باشد.»
واکنش جهانی
در حالی که دو همسایه مسلح به سلاح هسته‌ای اکنون چشم در چشم هم برای یک جنگ تمام عیار رجزخوانی می‌کنند، جهان نظاره گر این وضعیت پرتنش است، هرچند برخی رهبران جهان در تلاشند تا از تشدید بیشتر تنش‌ها جلوگیری کنند. «آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل متحد هم خواستار «خویشتنداری» شد و هشدار داد که «جهان نمی‌تواند رویارویی نظامی بین هند و پاکستان را تحمل کند.» دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا هم افزایش تنش‌ها را «شرم‌آور» خواند و ابراز امیدواری کرد که این درگیری‌ها «خیلی سریع» پایان یابد. چین که بزرگترین سرمایه‌گذار بین‌المللی در پاکستان است و با هند هم اختلافات مرزی دارد، از هر دو طرف خواسته است خویشتنداری کنند.
مردم دو کشور در حال آماده شدن برای جنگ
مردم هر دو کشور هند و پاکستان خود را برای بدترین شرایط آماده می‌کنند و این نشان می‌دهد اوضاع چقدر جدی شده است. خانواده‌ها در سراسر کشمیر تحت کنترل پاکستان در روزهای اخیر در حال تقویت پناهگاه‌ها و نهایی کردن برنامه‌های تخلیه از برخی مناطق بوده‌اند. بیمارستان‌های کشمیر پاکستان نیز داروهای ضروری را ذخیره کرده‌اند و به دانش‌آموزان کمک‌های اولیه آموزش داده شده است.
در هند نیز، چهارشنبه شب اولین رزمایش دفاع شهری در سراسر این کشور برگزار شد. رزمایشی که آخرین بار در سال ۱۹۷۱ انجام شده بود و در آن دستور خاموشی، انجام تمرین‌های تخلیه و آموزش غیرنظامیان برای واکنش در صورت حمله خصمانه تمرین می‌شود.
قلب بحران
در قلب بحران فعلی در روابط هند و پاکستان، مناقشه چند دهه‌ای بر سر کشمیر به عنوان یکی از نظامی‌ترین و بی‌ثبات‌ترین مناطق جهان، نهفته است. این درگیری به سال ۱۹۴۷ برمی‌گردد، زمانی که هندِ تحت سلطه انگلیس به دو کشور هند و پاکستان تقسیم شد، اما وضعیت کشمیر نامشخص ماند و دو کشور بر سر تصرف کشمیر با هم وارد جنگ شدند. آتش‌بس منعقد شده با میانجیگری سازمان ملل در سال ۱۹۴۹، خط کنترل را برقرار کرد و این منطقه را بین مناطق تحت کنترل هند و پاکستان تقسیم کرد. از آن زمان، دو کشور چندین بار دیگر بر سر کشمیر با هم جنگیده‌اند.
هند، پاکستان را به مسلح کردن و آموزش گروه‌های شبه‌نظامی برای دامن زدن به ناآرامی و جدایی‌طلبی، به ویژه از زمان آغاز شورش در کشمیر تحت کنترل هند در دهه 1990، متهم می‌کند. اما پاکستان این ادعا را رد می‌کند و می‌گوید که تنها از کشمیری‌هایی که به دنبال خودمختاری هستند، حمایت دیپلماتیک و اخلاقی ارائه می‌دهد. در سال‌های اخیر، مودی به دنبال ایجاد شرایط خاصی در کشمیر بوده است، به خصوص پس از آنکه دولت او در سال ۲۰۱۹ وضعیت خودمختاری ویژه این منطقه را لغو کرد. فشارهای بین‌المللی بر هر دو طرف برای حل و فصل دوجانبه این مسئله وجود داشته است، اما مخاطرات ژئوپلیتیکی و سیاستهای داخلی، اغلب باعث می‌شوند که تنش‌زدایی دور از دسترس باشد، چون مذاکره بر سر کشمیر هم برای هند و هم برای پاکستان نوعی ضعف و عقب نشینی در برابر رقیب به شمار می‌رود و هیچ دولتی در هند و یا پاکستان حاضر به مذاکره بر سر این منطقه نیست.
